Cơ học lý thuyết là một môn học cơ sở trong chương trình đào tạo sinh viên ở trường Đại Học Xây Dựng nói riêng và ở các trường đại học kỹ thuật nói chung. Môn học này được gọi là Cơ học kỹ kỹ thuật ở trường Đại Học Bách Khoa Hà nội, gọi là Cơ học lý thuyết ở trường Đại Học Bách Khoa Thành Phố Hồ Chí Minh. Ở trường Đại Học Xây Dựng, để phù hợp với ý nghĩa và nhiệm vụ của môn học, môn học này được gọi là Cơ học cơ sở.
Trong trường đại học kỹ thuật, môn cơ học lý thuyết làm nền tảng cho hàng loạt các môn kỹ thuật cơ sở và kỹ thuật chuyên ngành như Sức bền vật liệu, Cơ học kết cấu, Cơ học đất, Nguyên lý máy, Động lực học máy, Động lực học công trình…
Cơ học lý thuyết nghiên cứu cân bằng và chuyển động của vật rắn tuyệt đối. Nội dung của môn học gồm ba phần: Tĩnh học, động học và động lực học. Trong đó phần tĩnh học và động học được giảng dạy trong học phần cơ học cơ sở 1 và phần động lực học được giảng dạy trong học phần cơ học cơ sở 2.
Ở trường Đại Học Xây Dựng, bộ môn Cơ học lý thuyết là một trong bảy bộ môn trực thuộc khoa xây dựng dân dụng và công nghiệp. Hiện nay, bộ môn có 11 thành viên, đảm nhiệm giảng dạy môn cơ học cơ sở 1 cho tất cả các nghành trừ các nghành thuộc khoa kiến trúc, môn cơ học cơ sở 2 cho các nghành khối công trình và môn cơ học đại cương cho các lớp chất lượng cao.
Hàng năm, bộ môn Cơ học lý thuyết đều thành lập đội tuyển Olympic để tham gia kỳ thi Olympic cơ học toàn quốc. Nội dung thi môn Olympic là phần Động lực học, vốn không phải là thế mạnh của sinh viên trường Đại Học Xây Dựng, mà các kiến thức phần tĩnh học mới được ưu tiên hàng đầu. Mặc dù vậy, đội tuyển Olympic môn Cơ học lý thuyết của trường Đại học xây dựng vẫn luôn là một trong các đội dẫn đầu trong các kỳ thi Olympic toàn quốc.
Thành tích đội tuyển Olympic môn Cơ học lý thuyết của trường là giải nhất đồng đội năm 2006, giải ba đồng đội các năm 2011, 2015 và 2017. Đặc biệt, năm 2017, đội tuyển có 11 sinh viên tham gia thi thì cả 11 em được giải trong đó 1 giải nhì, ba giải 3 và 7 giải khuyến khích, là đội tuyển duy nhất của trường mà tất cả các sinh viên tham gia đều đạt giải.
